ہندی آ بولیک و سامراج
نوشت : بختاور بلوچ
براہوئی مٹ : دیار زیب بلوچ
بولی اسہ ہندونو گڑا ئسے؟ ہرا اسہ بندغ ، راج یا ملک ئسے نا پجار مریک۔ بولی اسہ ہندنو سلاہ ئسے ہرا ننا دود و ربیدگ تا خیال ءِ کریسہ ساندہ سلامت تخک۔
بولی ءِ چاہنگ آن ابید کسس ہم نا دود تا باروئٹ چاہندار مفک۔ دا ننا بولی و ثقافت ءِ ہرا ننے ایلو بندغ تیان جتا کیک ۔ ننا بولی ، ننا دود ، ننا روایت آک ننے تیوہ جہان نا مون آ ساندہ زندہ کرینو۔ ننا بولی نہ بیرہ ننا دود تا وجود نا سوب ءِ بلکن ننا زند ئنا وجود ہم ارے۔ دنکہ Helene cixous پارینے کہ، ” زندگی ؤ مرگ اڑتماک بولی نا تاغت نا تحت ءُ ” بولی زندہ ؤ بولی مرگ ءِ۔ بھاز آ ملک آک تینا بولی نا سربُن آن وجود ئٹی بسونو۔ دُنکہ مشرقی پاکستان نا خلاسی آن گُڈّ پوسکنا بنگلہ دیش و اونا بولی ، دود ؤ رویت جلہو مس ، واہم مذہب نا سربُن ئٹ نہ ،بلکن تیوہ دینی زانتکار تا ہندا ہیت ئٹی سیوت ءِ کہ اگہ اسہ ملک ئسینا بولی ءِ تباہ کننگے گڑا او ملک ءِ زندہ کننگ ؤ اونا وجود نا مننگ بھاز مشکل ءِ او دیہاڑ ئٹی او نا روایت ؤ دود آک مشکل نظر بریر۔
استعمار اسہ راج ئسےآ قوضہ کننگ ؤ زوراکی ئٹ پڑو کننگ نا عمل ءِ ۔ استعمار ہندی بندغ تا من مانی ءِ توننگ ؤ راج ئنا ذی آحکمرانی کننگ نا طاغت ءِ۔ شاہد کس دا ہم پاننگ کیک کہ استعمار آن مراد اسہ ملک اسینا پالسی یا عمل ءِ ہرا ایلو علاقہ تیا تینا کنٹرول ءِ زیات کننگ نا کوشست ءِ اکثر فوجی طاغت یا کہ اقتصادی طاغت نا سوب آن ایلو ملک تا دود و رویت تے کنٹرول کننگ نا ءِ ۔استعمار ؤ راج نا نیام آن ناٹہندی ،لوٹ پل و جاگیرداری نا ءِ ۔ ہرا آقا ؤ غلام نا رشتہ ءِ ۔ دُنکہ Chawdwick Boseman پاریسس کہ ” colonialism غلامی نا کزن ءِ۔”
امو راج یا کہ ملک ہرادے استعمار سیاسی ، چاگڑدی ؤ جغرافیائی وڑ ئٹ تینا قوضہ ئٹی تخک یا راج نا ہندی آ مخلوق تا ذی آ حکومت کیک ؤ اوفتے تینا غلام جوڑ کیک ؤ راج نا غٹ مال و مڈی تا لُٹ و پل ءِ کیک گڑا قابض ئنگا راجپاننگک ۔ کالونی اُس ۔ او قوضہ کروک آ ئے کالونائزر پاننگک۔
کارمرز:
کارمرز نا مطلب ءِ کہ کالونی نا مڈی تے پُلنگ و مخلوق نا خواری تے لُٹنگ ۔ سامراج غٹ اُلس ئتون بے دادی کیک۔ ہندی آ مخلوق ہرا آسمان و زمین ءِ اسٹ کیرہ ولے اوفتے بیدس لُٹنگ آن ہچ ئس ہم دوئی مفک۔
سامراجی و بولی تا مرگ
بھاز وار نن اندا بھنگُنن کہ سامراج نا مسخت ایلو آجو ہنگا راج تا مال و مڈی تے پُلنگ و نوآبادیت نا کبین ئنگا ساز و سامان تا بے دادی ءِ کننگ ؤ غٹ گڑا تے تینا ملک ئٹی خلننگ نا ءِ ۔ ولے سامراج نہ کہ بیرہ دا مال و مڈی تا بیدادی ءِ کیک بلکن دا راج نا راجی بولی ءِ ہم نزور و گُم کیک۔ بولی نا ایسر کننگ نا زموار سامراجیت ءِ۔ سامراج نا غٹ آن بھلا مثال یورپی سامراج ءِ۔ 15 وی کرن ، ہرادے یورپ راج ئنا سامراجیت وخت پاننگک ۔ ہراتم سپین ؤ پرتگال ہڑتماک 7 جون 1494 آ ٹورڈیسیلاس نا معاہدہ ئٹی دستخت کریسہ جہان ءِ بشخ و بانٹ کریر۔ گڑا او بھاز ہنگا دعوی تے خلکور ۔ برطانیہ ، فرانس ،اسپین ؤ پرتگال بھاز آ ملک تے نوآبادیت جوڑ کریر۔ داڑان ابید ہم اسپین بھاز طاغت ور ئس۔
نوآبادیت جہی آ مخلوق ءِ تینا لُمی آ بولی ئٹی ہیت کننگ آ منع کرے ۔ ہیت کروک آ تے بھاز بیدادی نا گواچی کریرہ ۔ 16 وہی کرن آن 19 وہی کرن نا نیامٹ ، بھاز ہنگا کالونیک نوآبادیاتی بولی تے تینا کریر ۔ جنوبی آفریقہ یورپ نا بولی ءِ تینا راجی بولی درشان کرے ۔ 15 وہی کرن ئٹی یورپی نوآبادیت نا سوب آن شمالی امریقہ نا بولی ” Taino” کسک و اونا جغہ ءِ ہسپانوی ، فرانسیسی و ایلو جتا ہنگا زبان آک الکور ۔ 16 وہی کرن ئٹ ہسپانوی نا بننگ تون اوار کیچوا زبان ہم ساہ کِشکا۔
اندُن 1942 ئٹ جاپان کوریا ءِ قوضہ کرے۔ ولے جاپانیک کوریا والاتے پاریر کہ اوفک تینا راجی بولی ئٹ ہیت کپس ۔ جاپانی نوآبادیت نا وخت کوریائی بولی خطرہ ئٹی ئس ۔ او بیرہ تینا پجار و تینا دود آتے ایسر خوائسرہ ۔ 1950 آن گُڈّ تیوہ جہان نا بولی تیا کمبُوتی بس ۔ 7000 بولی تیان قریباً 2600 بولی آک مست آن ساہ ءِ کشکانو ۔
گڑا نن اندازہ ئس خلنگ کینہ کہ ننا راجی آ بولیک و ہندی آ بندغ آ تا سرکاری بولیک ہمر نزور مننگ نا پارہ غا سر ہلنگو ۔ داڑان دا ساف مریک کہ سامراج و بولی تا سیالی جہان نا ودیشت آن بننگو ۔
ہفتمیکو کرن ئٹ ، عرب آک مصر ءِ فتح کریر ، گڑا قبطی بولی چرجُوئی ئٹ مرگ ئنا گوچی مریسہ مس ، وُ 15 سال مُتّکُھنا بولی کھسک و عربی ہم ۔
سنسکرت بولی ، ہرا برصغیر و پاک ہند نا بولی ئس ۔ 11 وہی کرن ئٹ ہندوستان ئٹی مسلمان تا حکومت ئسک ہرا نا سوب مسلمان آک سنسکرت زبان ءِ عربی ئٹ مٹ کننگ نا کوشست ءِ کریر ۔ واہم مسلمان تا بننگ آن گُڈّ انگریز آک ہندوستان ئٹی تینا قوضہ ءِ کریر گڑا ولدا انگریز آک سنسکرت زبان نا جاغہ انگریزی بولی ءِ ایسُر ۔ولے ہندوستانی ادب سنسکرت بولی تون گھنڈوک ئس او انگریز نا بولی ءِ منتور۔
بلوچی بولی :
بلوچی بولی ہرا بلوچستان نا راجی بولی ءِ ، ہرا افغانستان ، ایران ، پاکستان تون اوار جہان نا ایلو ملک تیا ہم پاننگک ۔ بلوچی بولی نا دائسکان خیال ءِ بلوچی نا عظیم ہنگا شاعر آک ، ادیب آک و عظیم ئنگا نوشتہ کروک آک کرینو دُنکہ سید ظہور شاہ آشمی ، عطا شاد ، منیر مومن ،و گل خان نصیر ، مبارک قاضی و پین ہندن ئنگا بندغ تا سوب آن ممکن مسُنے۔ ہرا بلوچی بولی نا زندہ مننگ کن تینا تیوہ زندء وقف کرینو ۔ دافیان گڑا ئس دائسکان ہم بلوچی بولی نا سلامتی کن جُہد کننگو۔
بلوچی بولی نا ساندہ سلامتی کن جُہد کروک آتیٹی اسٹ ئس سید ظہور شاہ ہاشمی ءِ او 21 اپریل 1926 ئٹ ودی مس و بیرہ بلوچی بولی نا پدرند کن تیوہ جہان نا پیری ءِ خلکک ۔ او بلوچی زبان ئٹ بھاز ہنگا کتاب تے نوشت کرینے دُنکہ ” بلوچی بنگیجی ، بلوچی سہاگ ای راست نبیسگ ، بلوچی زبان و ادب کی تاریخ ” ؤ پین بھاز ہنگاتے ، بیرہ دا نہ بلکن او بلوچی زبان ئٹ بھاز آ لغات ہم نوشت کرینے ۔ او چرجُوئی ئٹ جُہد کرے و تینا مچ زندء بیرہ بلوچی بولی نا شونداری کن وقف کرے۔
عظیم ہنگا شاعر مبارک قاضی ہم تینا زند ءِ تیوہ بلوچی زبان نا شونداری و سلامتی کن وقف کرے ۔ او 24 دسمبر 1956 ئٹ ودی مس و بلوچستان نا مابت ئٹی بھاز ہنگا کتاب تے نوشت کرینے ۔ اونا پنی آ کتاب تیٹی ” چول دریا یال دتھاگ ، گیسا وتھار کانک لوٹن ، سکلے جورانی بارواردھ ” ءُ پین بھاز ہنگا کتاب آک ءُ ۔ او زیات بلوچی زبان ئٹ شاعری کرینے ۔
سامراج ءُ پاکستان وڑہنگا ریاست آک بلوچستان ءِ تینا قوضہ ٹی کرینے ۔ واہم بلوچی بولی امو کالونائزر آتیان بھاز گڑتی ئسیان زہم مسُنے ۔ بلوچی بولی تینٹ زندہ مننگ نا قابل ءِ او دا بلوچستان نا اسہ نہادی و بولی ئسے و انگریزی وڑہنگا بولیک بلوچی بولی ءِ زہم کرینو۔ ای جوان سرپد ئٹ کہ ڈاکٹر انگومن انت پارینے؟
اردو زبان پاکستان نا دو ئٹی چاکو ئسے ،دا ہیت آن غٹ سرپند ءُ کہ یونیورسٹی ، کالج، اسکول تیٹی بلوچی نا وڈ سرکاری زبان خوانفپسہ، انداڑسکان کہ بلوچستان ئٹ ہم نہ ۔پی ایچ ڈی، ایم فل ، سی ایس ایس کروکا بلوچ خواہندہ غاتے بلوچی نا اسہ لوز ئس ہم بفک ۔ اگہ ای تینٹ تینا ہیت ءِ کیو گڑا ای تینٹ بلوچ ئسے اُٹ ولے کنے دائسکان صاف ہنگا بلوچی زبان بفک۔ نہ کہ ای بلوچی ءِ جْوان خواننگ و نوشتہ کننگ چاوہ ، انتئیکہ کنے چنکی ئٹ انگریزی و اردو ئٹ خوانفنگانے ۔ داڑان ابید شاعر و ادیب آک ہم اردو و انگریزی ٹی نوشت کیرہ۔ ای ہراڑے سلوکٹ کنے اندن لگھننگے کہ بروک آ وخت ئٹی بلوچی زبان تینا وجود ءِ گم کیک ۔ انتکئے زبان امو وخت مرگ ئنا گوچی مریک ہرا تم او تینا ایسر، ہندی آ پاروک ہنگا تے گیرام کیرہ ، بلوچی زبان تینا ایسر آ ہندی تے گیرام کرینے ۔
سامراج نا کاٹم ءِ خلننگ نا اسٹ ہنگا سلاہ تعلیم ءِ او بولی تے بچھفنگ نا طریقہ تینا لُمئی آ بولی ئٹ ہیت کننگ، خواننگ و نوشتہ کننگ ءِ ۔ اندا وڑ نن تینا بولی تینا دود، تینا روایت تا خیال ءِ کننگ کینے ۔ ئیون ننا بولی نا خیال کننگ بھیم ئٹی ءِ او نن تینا اُرا تیٹی ریڈ انڈین مننگ کینہ۔
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔