سفر زند و شاعری
نوشت: نزار قبانی | مَٹ: عتیق آسکوہ بلوچ
مسٹمیکو بشخ
لوز آتیتون چھاپ
شاعری نا تشریح کن کنتون ہچ ءُ نظریہ اس اف۔ اگہ ای اسہ نظریہ اس تخاٹہ گڑا ای شاعر اس ہچبر متوٹہ۔ گواچن ئٹ عمل نا سوب ننا کاریم ءِ ایسر کیک، دنکہ گام تا سرُنگ نا پارہ غا پام تروک ہموفتیٹ اڑینگک سلیک۔ شاعری چھاپ ئسے، و اونا بابت ہیت کننگ اندن ءِ دنکہ گام تا رند آتے اوننگ مرے۔ ای بیرہ چھاپ کننگ ءِ دوست تخیوہ۔ تینا رند آتے کچ کننگ کنا رہی آ ہچ ءُ معنہ اس تخپرو؛ بیرہ دا خیال کہ ای انت کننگٹ، کنا تیوہ غا پام ءِ پرغک۔
ای اسیکہ وا پاوہ کہ شاعری لوز آتیتون چھاپ ئسے۔ شاعری بدن نا تیوہ غا ہزبہ غاتیتون کننگوک چھاپ ئسے، اونا تیوہ غا ارادی و بیدس ارادہ فکر آتیتون، اونا تیوہ غا پاش و اودیم دروشم تیتون، اونا تیوہ غا مننگ کروک و مفروک تغ تیتون، و اونا تیوہ غا عقلی و بیدس عقلی چاہنداری تیتون۔
ہرافک نثر نوشتہ کیرہ؛ کس کسہ، ناول یا تلہ ڈراما۔ اوفک ہچ ءُ سختی اسیتون مون تفسہ۔ دننگا بندغ آک فطری ڈول اٹ کارہ۔ کاغد آ اوفتا برجاء قلمی سفر دلیل و سرپدی تون مریک۔ اوفک اندن کسر ئسے آ روان مریرہ ہرافک ہنوک آتیکن گچین کننگانو۔ ہراڑ اسکان شاعر آتا ہیت ءِ، اوفک اندنو جنونی چھاپ اس کیرہ ہراٹی چھاپی تینا بدن آن مُستی کائک پیشن مریک و تفوک تال آن ودکی ئٹ کائک۔ داڑاسکان تینٹ اسہ پوسکن ءُ تال اسیتون ہمگرنچ مریک۔ ای شئر نوشتہ کیوہ، ولے تپرہ امر؛ اسُل اندن دنکہ مچی سرپد مفک کہ او امر آبازی کیک، و چُک تِپک کہ او امر بال کیک۔
شاعر تینا شاعری ئٹی دوبئی و زوراکی دروشم ئٹ ساڑی مریک۔ او شئر ئتون تفوک و اوٹی قیذ مریک، اندن دنکہ مچی تینا سمندر ئٹ قیذ مریک و اوڑان پیشن مننگ نا وس تخپک۔ شئر ئتون شاعر نا و دیر آن مچی نا آزاتی بیرہ مرگ ئنا دروشم ئٹ مننگ کیک۔
ہراتم اسکان شاعر نا تہٹی شئر، پُتک تروک مِس ئنا نیزہ نا دروشم، دسنگسہ مریک۔ اوڑکن دا چاہنگ بھاز سخت مریک کہ دا نیزہ نا کچ ہراداسکان ءِ۔ گواچنی کچ نیزہ لگنگ نا نشان اسکان مریک، کہ سُو و نیزہ اسہ اوار گڑاس جوڑ مریرہ۔
شاعر اکن دا ہیت ءِ چاہنگ کہ اونا تہٹی انت مننگ ءِ، بھاز سخت ءُ کاریم ئسے، دا ہمو سختی ءِ ہراڑتون پُھل ہمو وخت مون ایتو ہراتم او تینے گند کشنگ نا کوشست کے، یا گڑا ہمو جوڑ تے ہرافک تینے بُک ہلنگ خوار۔ گڑا دا زمین جمب ءِ بیان کننگ کن کنتون ہچ ءُ نظریہ اس اف ہرا کنا وجود نا تہٹی بے جاراتی ودی کیک، کہ دا دنا پارہ غان بریک و دوارہ ہرا پارہ غا کائک۔ دا زمین جمب تون کنا اوڑدئی ہمو حالیت اٹ مریک ہراتم ای اسُل تینے تننگ و مدہوشی نا کیفیت اٹ مریوہ، و ہراتم تینا ہِس و بُھس مروک وجود آن پیشن مریوہ گڑا کنے ہچ سما مفک کہ انت انت مس۔ دنکہ زمین جمب نا وخت سما تمپک اندن شئر ئنا ٹِک تننگ نا وخت ہم پاننگ مفک؛ بس ناگمان اسہ جلہو اس مریک ہرا ننا جارات نا حالیت و وجود ئٹ کڑمبو درنگ اس ودی کیک، و داڑان مُست کہ نن دادے سرپد مننگ کین، دا ایسر مریک۔ دا اولیکو نشخ ءِ ہرا پاش کیک و دا معاملہ کنتون خاص ءِ، مننگ کیک پین کس شاعر ئسے نا آزموندہ کنے آن اسُل جتا مرے۔ اندا رِدئٹ ای پاننگٹ کہ شاعری کن اسہ گچین نظریہ اس مفک۔ ہر شاعر تون اونا تینا نظریہ مریک۔
شاعری ہنین آ توار تون شرشڑوک ہُلی ئسے۔ ہر بندغ اوڑا تیان ڈول اٹ سواری کیک۔ کنا ڈول دادے کہ ای تینا ہُلی ءِ عذاب کپر، اودے کڈ و بینٹ، کِچڑ یا تارمہ غا کسر تیا ہننگ آ بے وس کپر۔ شہسواری نا تینا اخلاقیات مریرہ۔ ای تینا نفس ءِ دا ہیت ئنا موْکل تفرہ کہ او اسہ اندنو شاعر اسیکن اسہ عُذر اس پٹیو۔ شئری ہُلی کنا سنگت ءِ۔ گواچن آ شہسوار ہُلی تون سنگتی ئٹ خیانت کپک۔ ای تینا ہُلی نا خیالات آتیتون جُوان واخب اُٹ؛ ای اونا پیشانی آن دروت ہلیوہ، اونا خید آتے پاک کیوہ، تیوہ غا کسر اوڑتون مجلس کیوہ و اونا باہ ءِ بادام و کشمش آن پُر کیوہ۔
ولے شاعری ہندی ہرادکن ءِ؟ ہراتم وختس ای شاعری نا ہند ءِ چاننگ کن اونا رند ءِ ہلکٹ، او کنے آن نرا۔ سی سال مس، ای کوشست ئٹی اُٹ کہ اودے ناگمان اونا شیف بینوک پچ آتیتون یا بے پُچ خنیو ولے او ہر وار جادوئی ٹوپ ءِ بینسہ بے ڈس مریک و اسہ پاکیزہ روح ئسے نا ڈول اودیم مریک۔ کنا است خواہی ءِ کہ اوڑا ہمو وخت جلہو کیو ہراتم او تینا شیشہ، لوْت و پسنل آتا نیامٹ ساڑی مرے ولے او ہر وار بھیم ءِ مارِک و ہرا کاریم ئٹ گٹ مریک او گوجالیسہ اوکان کائک۔
شاعری ءِ ہمو ڈھکوک خانہ غاتیٹ ہرا اونا باہوٹی ہند آک ءُ، و او ہمو تیوہ غا چُنکا سرحال آتیٹ ہرافتے مخلوق اودے تسونے، سی سال آن پٹ و پول کننگ آن گڈ ای پٹاٹ کہ دا اسہ دیومالائی مخلوق ئسے ہرادے اسہ بندغ اس خنتنے۔ واہم مخلوق زمین آ اونا رند آتے و کتاب آتیٹ اونا ہور تا نشان تے الّمی خنانے۔ ہرا بندغ آک شاعری نا بابت نوشتہ کرینو اوفک چائسرہ کہ او اسہ دیومالائی مخلوق ئسے نا پٹ و پول ئٹ سرگڑدان مسوسر ہرا نہ ہلنگ مریک نہ اودے جارات تننگ مریک۔ براعظم، جنگل و سمندر آتیٹ اودے پٹوک تیوہ غا بندغ آک چائسرہ کہ دا زیبدار بُھس کروک ساہدار اوفتے دا ہیت ئنا موْکل تفرو کہ دا مخلوق اونا سِل ئٹ سیلہ غُت کریسہ اودے عجائب گھر، جامعہ و مدرسہ غاتا دیوال تیا ٹنگے۔
سد آ سال تیان دا مفننگ نا گوازی برجاء ءِ۔ شکاری تینا دام ءِ خسوک تولوک اودے سریفنگ ءِ، و شاعری۔۔۔ زیبدار بھیم بش کروک ساہدار۔۔۔ دِرک خلیسہ درخت آ لگک، وارس طوبے غا سر مریک و وارس گودی تا گیسو تے تڈا کیک و دوارہ تینا شکار نا مون آ دوی کشیسہ اودے شکی کیک۔
اگہ شاعری اسہ درمانی نسخہ اس مسکہ گڑا طبیب آتا دکان تیا اونا ٹہیفنگ مننگ مسکہ۔ اگہ نظم اسہ درخت اس مسکہ گڑا نن اونا پَن، ٹول و بُنڈ آن اونا دیہاڑ نا پٹ و پول ءِ کننگ کرینہ۔ اگہ دا اسہ خل اس مسکہ گڑا نن لیبارٹری جانچ آن گڈ اونا تیوہ غا دیہاڑ تون معلومدار مسونہ ولے شاعری تُرندی تون تالان مریسہ ‘بخارات’ مروک اسہ سیال ئسے۔ بندغی کوشست دنو ہند ئسے نا احوال ءِ دوئی کننگ کپک ہرا چنکا چنکا آبخور و رزان تیٹ ہندی مرے۔
شاعر اسہ کاتب ئسے ولے او کیمیائے کتابت نا تیوہ غاتیان بد درشانی کروک ئسے۔ او تینا کاغذی مرغن کسہ تیا ساہ ایتک ولے تینا شاعرانہ مرگ ئنا درشانی آ قدرت تخپک۔ اگہ نن شیکسپئر آن خواست کروسن کہ او تینا دا وڑڈول نا درشانی ءِ کے ہرانا کمک آن او ہیملٹ نوشتہ کریسس گڑا او درشان کننگ کتوکہ۔ اگہ نن بیتھون آن سوج کرینہ کہ او ننے تینا نہمی، پنچمی و مسٹمیکو سمفنی ٹہیفنگ نا بابت پائے تو او گوڑینگاکہ۔ اگہ نن روبنس، ماتیس، وان گوف، گویا و الگریکو آن رنگ و اوفتا عکسی اوڑدئی نا بابت سوج کرینہ گڑا او اسٹ ایلو ءِ ہبکہ ارارہ۔
شاعری نا معاملہ ئٹ دا فریشانی اِرا انداخہ مریک۔ شاعری نا وختا شاعر آ انت گدرینگک، دا پاننگ اوڑکن ممکن اف، دا عمل آن گدرینگ آن گڈ گڑا بلکن او اودے یات ہم کننگ کپ۔ ہرا شاعر آک شاعری نا بابت تینا آزموندہ ءِ بیان کرینو او ہم شاعری نا دامون ایمون پیری خلیسہ کریر و اونا ‘ٹرائے’ ڈول پلویڑ کننگآن گڈ ہم نظم آتا۔۔۔ یعنی اوفتا ہِس تا۔۔۔ کپی تیا سلوک خننگار۔
شاعری نا بابت ہر پٹ و پول ہِس تا پٹ و پول ءِ نہ کہ خاخر نا۔ دا مقدمہ تینا مابعدالطبیعیات و رومانیت ئٹ اخس ڈب ہلیسہ کائک ہمو شاعری نا گواچنی دروشم آ روشنائی کننگ آ بے سہب مرو ولے شئری گواچن ارے ہراڑے؟ اونا دروشم انت ءِ؟ دا ہرا شار ئٹ و ہرا کسر تیا ہندی ءِ؟
امر مننگ کیک کہ ای سرحالی مریو و ای تینٹ سرحال اُٹ؟ امر مننگ کیک کہ ای تینا ٹپ ئنا تالانی نا بابت نے پاو و ای ٹپ ئنا جند اُٹ؟
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔