سفر زند و شاعری
نوشت: نزار قبانی | مَٹ: عتیق آسکوہ بلوچ
ششمیکو بشخ
ننا دمشقی اُرا
مئذنۃ الشحم والا اُرا نا پارہ غا ننے اسیکہ وا ہڑسینگوئی مرو انتیکہ دا اُرا کنا شاعری نا کلیت و اوٹی پیہنگ نا سہی آ درغ ءِ۔ دا اُرا نا بابت ہیت کننگ آن بیدس عکس نیمہ سلو و تینا فریم آن پیشن ہم۔
انت نم بندغ نا عطر ئنا دُنگ ئٹ مننگ نا مطلب ءِ چارے؟ ننا اُرا اندنو اسہ دُنگ اس ئس۔ اسہ بھلو دروشم ئسے نا کمک ءِ ہلیسہ ای نمے رشوت تننگ نا کوشست کپروٹ۔ و دا ہیت آ ہم باور کبو کہ دا دروشم نا کمک ئٹ عطر نا دُنگ تون ہم ہچو ظلم اس کننگ افٹ، ظلم تو ای تینا اُرا تون کننگٹ۔
ہرا بندغ آک دمشق ئٹ ہندی مسونو، اونا تنک گلی و خلق آتیٹ پیری کرینو، اوفک چارہ کہ امر دا جنت اوفتے تینا خمب ئٹ ہلیک حالانکہ دانا امیت ہم کننگ مفک۔
اسہ چنکو پاٹ ئنا درغ اس ملنگک و خرّن، خیسن و وانگڑی رنگ آتیا سفرِ نن نا بناء مریک، روشنائی، سیخا و سنگِ مرمر نا سمفنی نا بناء مریک۔ مالٹا نا درخت تینا برم تے خمب کننگ ءِ۔ انگور نا ٹول آک خرن اڑسینگانو۔ یاسمین ہزار آ پاڷ رنگ طوبے ودی کریسہ اوفتے دریچہ نا آہن تیا بیرفینے، و چُک آتا جلاب آک پین جاگہ اس آخہ، بلکن ننا اُرا نا کسر تے ہلکنو۔ نیامٹ ساڑی حوض نا دامون ایمون سنگ مرمری شیر آک تینا باہ ءِ دیر آن پُر کریسہ چٹ تننگو۔ دیر نا دا گوازی نن و دے برجاء ءِ، نہ فوارہ غاک دم دیرہ و نہ دمشق نا دیر ایسر مریک۔ خیسن قالین نا ڈول نت تا کیرنگ آن احمریں گلاب تالان ءِ، گلِ یاسمین تینا خیسنی خلوک گیسوں تے بیرفنگ ءِ، الشمشیر، الخبیزۃ، وکرولّی، شب بو، ریحانہ و الاضالیا نا خوش گند آ بوچ آک، و ہزار آ دمشقی بئے بوچ آک ہرافتا داسہ بیرہ رنگ آک کنے یات سلوک ءُ پِنک آخہ، ہراتم ای نوشتہ کننگ نا ارادہ کیوہ گڑا دا تیوہ غاک کنا ہور تیٹ ول کنیرہ۔
شامی پشیک، ساف، تکڑہ و زیبدار ندارہ، مملکت خورشید نا پارہ غا لگیرہ کہ اوکان تیوہ غا آزاتی تون غزل و مابت آن چس ہلیر، ہراتم دوست نا جتائی آن گڈ تینا چنکا چنکا چوری تیتون واپس بریرہ گڑا تینا بخیر کن اندنو بندغ خنیرہ ہرافک اوفتے کُنفر ہم و اوفتا لاڈ آتے ہم ارفر۔ سنگ مرمر نا زینہ غاک زیبدار ڈول ئٹ بڑز مریسہ ہنیسہ ءُ۔ کپوت آک تینا شوخی تے برجاء تخوک ءُ۔ اوفتیان کس سوج کپک کہ انت کننگ ءُ؟ خیسن آ مچیک تینا چس ئتون تار خلنگ ءُ، اوفتیان کس سوج کپک کہ ہرانگ ئنا سفر ءِ؟
اُرا نا حویلی ٹی ساڑی گلِ نیلوفر نا بیست آ گلدانک کنا لمہ نا کھٹیا ئسر۔ اونا خڑک ہر گلِ نیلوفر اونا تینا اولیاد نا ڈول ئس۔ ہراتم ہم نن اودے بے پام خنیسہ اونا اسہ چُنا اس دزانہ گڑا او ہوغاکہ و اللہ تون ننا شکائست کریکہ۔ اندا خریسی تا نیامٹ ئٹ ای ودی مسوسٹ؛ اندادے ای گھنٹہ آتا کچ چرینگاٹ و انداڑے ای تینا بنائی لوز آتے پاریٹ۔
زیبائی تون داڑے ہڑدے ای ڈک لگاٹہ۔ ای ہراتم ڈک لگاٹہ گڑا اسہ مادہ کپوٹ ئسے نا پرہ غاتیتون لگاٹہ، و ہراتم تماٹہ گڑا اسہ پُھل ئسے نا خمب ئٹ تماٹہ۔ دادے ہمو زیبدار آ دمشقی اُرا ہرا کنا گمان آ بِسٹ تالان ئس و ہرا پیشن گلی ٹی ہننگ نا اُست خواہی، دنکہ خلق ئنا چنا تا مریک، کنا اُست آن کشا۔ اُرا تون دوستی نا گمان انداکان کنے ٹی ودا، دا گمان زند ئنا تیوہ غا بشخ آتیٹ کنتون اوار مس۔
کنے اینو تینا باوری نا دا بشخ نا گمان مریک ہرا سڑک کرک آتیا پیری خلنگ و دوارہ قہوہ خانہ تیٹ تولیسہ ہیڷ خلنگ ءِ کنکن اندنو کاریم اس جوڑ کریسس ہرا ہچبر کنے دوست بتوکہ۔ گواچن دادے کہ جہان نا نیمہ ادیب آک اندا قہوہ خانہ اکادمی تیان پیشن مروک ءُ؛ سلیس کنا معاملہ گڑا ای ہچبر دنو اسہ اکادمی ئسے آن گدرینگسہ پیشن مروک اس مننگ کتوٹ۔ کنے ساندہ یخین مسونے کہ ادیب نا سیالی عبادت کننگ ئتون ءِ، اونا نا ڈول آک ءُ، ہڷ تس و پاکیزگی نا ڈول ءُ۔ دا سرپد مننگ ساندہ کنکن سخت مسونے کہ راست و گواچنی ادیب چلم نا کُڑکُڑ و نَرد نا چم تا تَرپہ غاتیان امر پاش کننگ کیک۔
ای تینا چنکی نیمروچ نا باسنی و نمبی تیان رکھوک سیخا تیٹ گدریفیٹ؛ تینا مئذنۃ الشحم والا اُرا ئٹ۔ کنا جہان اندا ہویل آ سر مریسہ ایسر مسکہ، اندا اُرا کنا سنگت ئس، نخلستان ئس، و سیڷ و تیرمہ نا ہند ئس۔
اینو ای خن تے تر کریسہ اونا درغ تیا خلوک میخ تے حساب کننگ کیوہ، اونا ہال ئٹ پاٹ آ نوشت قرآنی آیات مِلی ٹی وِرد کننگ کیوہ۔ داسہ ہم ای اونا اسہ اسہ ٹائل، تلاب ئٹ ساڑی اسہ اسہ مچی و سنگِ مرمر نا اسہ اسہ زینہ ءِ حساب کننگ کیوہ۔ سی سال آن گڈ، ای اینو ہم خن تر کریسہ اُرا نا تلہ غا ہڈ تننگوک تینا باوہ نا مجلس تے اُست آ شاغنگ کیوہ؛ اونا مونا تخوک کافی نا پیالہ، اونا موزہ غاتے، تمباخ نا ڈبی، اخبار، ہر پنچ منٹ آن پد اخبار آ تمو یاسمین نا پُھل آتے، دنکہ آسمان آن نازل مروک مابت نوشت مریر۔ اُرا نا ٹائل تیا تالان ایرانی قالین تیا ای سبخ خواناٹہ، اسکول آن رسینگوک کاریم تے کریٹہ و عمرو بن کلثوم، زہیر، نابغہ ذبیانی و طرفہ بن عبد نا نظم آتے یات کریٹہ۔ دا اُرا، دا سیخا، دا کنا شاعری غا بھلو پاش نشخ ہلانے، اسُل اندنو نشخ دنکہ غرناطہ، قرطبہ، و اِشبیلیہ اَندلسی شاعری آ ہلانو۔
عربی نظم ہراتم ہسپانیہ غا سرمس گڑا اوڑا صحرائی مِش و گڑز ئنا لیو اس ئس، و دا وخت ہم اونا اندا حالیت ئس ہراتم او سیرانوادا نا یخ و دیری کوہستان و وادیِ کبیر نا کرک آتیا پیہا۔ دا عربی نظم قرطبہ نا خُلکن آ ڈغار آ تالان زیتون نا باغ و تاکستان آتیتون اوڑدہ مس۔ او تینا پُچ آتے کشا و دیر ئٹ دڑنگا۔ دوارہ اندا ملاسی و سیر دیری نا اواری آن اندلسی شاعری ودی مس۔
عربی نظم نا بنماسی بدلی نا بابت ئٹ، و دا ہفتمیکو صدی ئٹ ہسپانیہ نا سفر آ سر ہلکوسس۔ اند کنا اسٹ آ تفسیر ءِ۔ دا بھاز سادہی تون یخ و لڑزیفوک ہال ئٹ پیہا، اندسلی موشّحات لڑزوک نظم آتیان بیدس پین انت ئسے؟
انتس کہ عربی نظم تون ہسپانیہ ئٹ مس ہمو تیوہ غاک کنتون ہم مسر۔ کنا چنکی، رجسٹر و لوز آک تیوہ غاک نمبی ارفیر۔ اندا شامی بولی کنا جوڑبند ئٹ ہنا پیہا ہرادے ای اُراٹی ہیل کریسٹ، یعنی ہمو سیخا ہرانا بابت ای نمے پارینٹ۔
داڑان گڈ ای بھاز آ سفر تے کریٹ۔ کم و وَد بیست سال سفارت کار اس مریسہ ای دمشق آن مُر مسوٹ۔ دا نیامٹ ای کہی بولی تے ہیل کریٹ ولے دمشقی لوز آک کنا ہور، گٹ و پُچ آتیتون لچوک مسر۔ کنا حالیت ہمو چنا آنبار مس ہرا تینا بستہ ئٹ ہمو تیوہ غاتے ارفوک مریک ہرا دمشق نا تالاب آتیٹ خننگ مریک یعنی پودینہ، نیلوفر، چنبیلی و گلاب نا پُھل۔ جہان نا ہرا ہوٹل اٹ ہم ای پیہاٹ، دمشق کنتون مس و اسہ بیرم آ ای اوڑتون نن ءِ گدریفیٹ۔
میراتی رِدئٹ، ننا نسبی باغ ئٹ اسہ بھلو درخت اس ئس، اونا پِن ئس “ابو خلیل قبّانی”؛ دا کنا باوہ نا کاکا ئس۔ بلکن نمے آن بھاز کم بندغ اوڑان واخب مریر۔ کم بندغ چار کہ او سلطنت ئٹ زمین جمب اس شاغاسس۔ او الباب العالی )عثمانی حکومت( ءِ ہِلا اس خلکوسس و نوزدہمیکو صدی نا ایسری آ سلطنتِ عثمانیہ نا جوڑبند ئٹ زمین جمب ودی کریسس۔
او اسہ گوڑیفوک کاریم کروک بندغ اس ئس۔ دیخہ در اندنو بندغ ئسے نا گمان کبو ہرا دمشق نا مال نا واڑ تے، ہراڑے ساہدار تا خیالداری کننگاکہ، تھیٹر آتیٹ بدل کننگ نا ارادہ کریسس و ربیدگی، پاکباز و پوِتر دمشق ءِ ارٹمیکو ‘براڈوے’ جوڑ کننگ نا پک گمان کریسس۔ ابو خلیل نا افکار بھیم بش کروک ئسر، و ہرا ہیت دافتیٹ تیوہ غاتیان زیات بھیم بش کروک ئس او اودے کرے نشان تس۔۔۔۔ و دوارہ انداڑکن کن مصلوب کننگا۔
ابو خلیل قبّنی یک سد و یک جلد آ تالان انسائیکلوپیڈیا اس ئس۔ او ناول نوشتہ کریکہ، اوفتے ڈرامائی دروشم تسکہ، اسکرپٹ نوشتہ کریکہ، مکالمہ نگاری کریکہ، پوشاک ڈیزائن کریکہ، صدا کاری کریکہ، اداکاری کریکہ، رقص کریکہ، تھیٹر تیٹ پاننگوک باگل تا زیمل تے شون تسکہ و عربی و فارسی ئٹ شاعری کریکہ۔
ہرا وخت اہلِ دمشق بیدس خیمہ قرہ کوز، اسہ فنی تھیٹر اسیتون واخب اَلو و نئے بیدس ابو زید ہلالی، عنترہ و الزیر نا اسہ بطلِ جلیل اسیتون واخب ئس، ہمو وخت ابو خلیل اوفتیکن مولیئر نا بدل فرانسیسی بولی آن کریکہ۔ زالبول بشخ نا بے ساڑی گری نا سوب، او بے وسی آن مار تے زالبولی پُچ بینفیکہ و اوفتیان زالبولی کڑدار تے ایسری ترفیکہ۔
دوارہ دمشق آ اندنو بھلا اس تما کہ اوفتا عقل بال کرے، مشائخ و رِجالِ دین چادی مسر، و تیوہ غا زور تون ابو خلیل نا برخلافی آ بسر۔ اوفک اوڑا کمینہ و ذلیل بندغ آتے ایسر ہرافک نن و دے اوڑا زور و زوراکی کریکہ و بد شئر تیتون اودے شیف خلکرہ۔ ولے او سلوک مس، اونا تھیٹر نا گوازی دمشق نا مال تا واڑ تیٹ نشان تریسہ مس و خلقت ساف آ فن ئنا رِدئٹ اوفتون امنائی کریسہ کرے۔
ہراتم دُن دمشق نا رجالِ دین ابو خلیل ءِ بے سہب کننگ کتور گڑا اوفک وفد اس ٹہیفیر ہرا الآستانہ ہنا و الباب العالی نا مونا ساڑی مس۔ دا وفد اوفتے پارے کہ ابو خلیل قبّانی بداخلاق، دین و سلطنت عالیہ کن خُلیس اس بش کروک اس مریسہ ءِ، اگہ اونا تھیٹر بند کننگ متو گڑا زوت دمشق آلِ عثمان نا دوتیان ہنیسہ کرو و خلافت نا ایسری مرو ءِ۔
گڑا خلافت ءِ تینکن خلیس مس۔ دوارہ او اولیکو نمائندہ تھیٹر ءِ ہراڑان دے ٹکی خلقت درستی مسوسس، بند کننگ نا سلطانی فرمان شینک کرے۔ ابو خلیل تینا دمشقی اُرا ءِ یلہ کریسہ مصر آ ہنا۔ اودے دمشق اندن رخصت کرے دنکہ خل مروک شار تینا لائخ آ فنکار ءِ، سڑوک ٹماٹر و بیدہ تیتون رخصت کیرہ۔
مصر ئٹ، ہرا فن اکن بھاز زیات شابیتی تخاکہ و فن و فنکار نا شرف ءِ چاہسکہ، ابو خلیل تینا زند ئنا ایلو دے تے گدریفے۔ اوڑے مصری تھیٹر نا بنماس ءِ تخا۔ ابو خلیل آ مروک ترند آ عمل ننا خاہوت آ مروک فنی ندری نا اولیکو تدینی ئس۔ ہراتم ای ابو خلیل نا ٹپ و اونا صلیب نا بابت ٹَک خلیوہ ہرادے او تینا کوپہ غاتیا ارفوک ئس، و ہمو ہزار آ میخ تا بابت ہرا اونا بدن ئٹ ٹُکنگوک ئسر، کنے تینا ٹپ آک چُنکو گمان مریرہ و کنے کنا صلیب چنک۔۔۔۔ بھاز چُنک۔
اہلِ دمشق کنے آ ہم ہمو وخت خل کاری کرے، سڑوک ٹماٹر و بیدہ خسا ہراتم، 1954 ئٹ ای تینا نظم ‘خبز و حشیش و قمر’ )اِرغ، حشیش و طوبے( شینک کریٹ۔ ہمو دستار آک ہرافک ابو خلیل نا پاہو نا خواست کریسر، اوفک کنا ہم پاہو نا خواست کریر۔ ہمو دیہاڑ نا دنز آن بروک باک ہرافک اونا کاٹم نا سوج ءِ کریسر، کنا کاٹم نا ہم سوج ءِ کننگ بناء کریر۔ دا نظم گند گڑس و ربیدگ پرست آتیتون کنا اولیکو دو پہ دو جنگ ئس۔
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔