راج دوستی انت ئسے؟
نوشت: شمس بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
راج ئنا گمان
اگہ نن نودہمیکو صدی آن مالو نا تاریخ آ نظر شاغن گڑا نن خنینہ کہ مالو بندغ آک دیہات و خلق آتیٹ جتا جتا ونڈ آ بشخ ئسر اوفتے اسٹ ایلو تون تولنگ و اواری ئٹ رہینگنگ نا شعور الو دا شعور اوفتے مدان مدان آ رسینگیسہ کرے اگہ نن ہرن گڑا عہد وسطیٰ ٹی ہم فرانسیسی راج آک ئسر ولے اوفتیٹی راجی شعور الو اینو نن ہرا معنہ تیٹ راج ئنا لوز ءِ کاریم ئٹ ہتینہ دا مالو الو انتئے کہ لوز آتا معنہ آک چاگڑدی دیمروی و بدلی تون اوار اوار بدل مریسہ کیرہ عہد وسطیٰ نا وخت چاگڑد امیر و غریب ئٹ بشخ کروک ئس ولے ہراتم اوفتیٹی راجی شعور بسک گڑا او الس یا بندغ آک ئسے راج ئس جوڑ مسر۔
کوہن دا بابت نوشت کیک کہ یونانی و یہودی تیٹ اسہ ٹولی ئسے نا مننگ نا احساس و شعور ئس، اندن یونانیک تینے آن بیدس ایلو راج آتے باربیرین یا غیر مہذب پاریرہ، یہودیک تینے خدا نا دوست انگا و ایلو بندغ آتے تینے آن جتا سرپد مسرہ انتئے کہ اوفتا تعلق اسہ زنک ئسے آن ئسک اوفک تدوکا وخت ئٹ ہم اوار ئسر و مستی کہ تینا اوفتے اسہ راجی مسیحا ئسے نا ودار ئس ہرانا بننگ نا امیت ئٹ اوفک ہر فریشانی و سختی تے سگنگ کریرہ اندا سوب آن اوفتیٹ اسٹ مننگ نا سیوتی نا قدر زیات ئس ۔
یورپ نا دانشور فریڈریش لسٹ راج ئنا صفت ءِ نوشت کریسہ پائک کہ اسہ راج اسیکن المی ءِ کہ اوڑتون اسہ بھلو کچ ئسیٹ ڈیہہ/زمین مرے اوڑتون قدرتی ءُ گڑا ہم مرے اوڑتون مون پہ مون اگہ اسہ راج ئسیتون کم علاقہ مس اونا بولی ٹی ہم کم لائخی مس اونا ادبی وچاگڑدی ادراک آک سوگو مسر گڑا دا سوب ئٹ دا چنکا راج آک اسل سرسہبی ءِ دوئی کننگ کپسہ اندا سوب آن اسورٹ مل پاہک کہ بھاز آ راج آک ہرا ایلو راج آتیتون اوڑدہ مسر اوفتیکن سواد مس ہرافتیٹی ویلز، اسکاٹ لینڈ و آئرلینڈ نا انگلستان ٹی اوار مننگ اوفتیکن گچین مس ۔
راج ئنا تعارف نا بابت اسٹالن دن نوشت کیک کہ دانا تعلق سرمایہ دارانہ بست و بند نا ودکی آ مسونے۔ دا اسہ سوگو ءُ کمیونٹی ئس مریک کہ ہراٹی بھاز آ ٹولیک اوار مریسہ اسہ راج ئنا دروشم ئس جوڑ کیرہ۔ سٹالن مستی دا پاہک کہ راج نا اسہ بولی ئس مریک و اسہ خاص ءُ علاقہ ئس دا اسٹ ایلو تون زرگزرانی حوالہ ئٹ گنڈوک مریرہ ہرا راجی کڑدار یا جوانی تے جوڑیسہ کیک ولے دا تعرف نمن ہم ارے انتئے کہ بھاز آ راج آتا اسٹ آن زیات بولی ہم اریر ہرافتیٹ او ہیت و گپ کیرہ۔
ہابس ہوم نوشت کیک کہ راج تاریخ نا رد ئٹ ریاست تون سیالداری تخک او گدرینگوکا وخت ئتون گنڈوک مریک و ساڑی زمانہ تون تینے گنڈیسہ کیک اوڑتون بھلو تپہ ئسینا جوڑ کروک دود و ربیدگ ئس مریک و اوفتیٹ اواری و اتفاق کن اسہ بولی ئس مریک ۔
بینے ڈک اینڈرسن راج ئنا دروشم ٹی چھاپہ خانہ نا ایجاد ءِ اہمیت ایتک۔ او دا پائک کہ مالو راج ئنا دروشم خیالی اس ئسک انتئے کہ وڑ وڑ ئنا ٹولیک و ایلمیک ہرا پدا راج جوڑ مسر اوفک اسٹ ایلو آن واخف الوس، ہراتم کہ یورپ نا چاگڑد ٹی دیمروی ودیسہ کرے پرنٹ میڈیا یورپ نا چاگڑد ٹی جوانو انقلابی بدلی ئس ایسک۔
1500 ء ٹی یورپ ٹی اِرا کروڑ کتاب چھاپ مسر او وخت یورپ نا آباتی دہ کروڑ ئس او وخت لاطینی اوڑے علمی آ بولی ئسک و بھاز آ مخلوق لاطینی زبان ءِ خواناکہ و سرپد مسکہ اوکان گڈ ریفاریشمن مسک و ہندی بولیک بہا مسر اوکان گڈ دا مس کہ علم وختس ہندی بولی تیٹ مٹ مسک تو اوڑے سیاسی و راجی شعور بسک انتئے کہ الس تینا بولی ءِ جوان وڑ ئسیٹ سرپد مسکہ و خواناکہ۔
اندا علم ءِ ہندی بولی تیٹ مٹ کننگ آن و کتاب آتے لمئی بولی ئٹ نوشت کننگ آن ہرا لٹریچر اوڑے بشخنگا اونا سوب آن ہرا بندغ آک کہ اسہ بولی نا جتاء لہجہ ئٹ ہیت کریرہ او اسہ ایلو تون واخف مسر اندا سوب آن اسہ بولی ئٹ ہیت کروکا تے راجی شعور رسینگا۔
ہژدہمی و نوزدہمیکو کرن ٹی یورپ نا بھاز آ ہند آتیٹ ہندی بولی ئٹ بھاز آ علمی و ادبی پٹ و پول نا بنا مس ہرافتیٹ اخبار، رسالہ، کتاب و پمفلٹ آتا شینک آن ہندی یا لمئی بولیک پنی مسر ہرانا سوب آن الس نا سیالی تینا بولی تون سوگو مس اسہ راج ئسے نا جوڈشت ٹی تاریخ، یاداشتاک و دود و ربیدگ آتا بھاز بھلو دو ئس ارے ہرا گپ و تران ئٹ مخلوق ءِ اسہ ایلو آن خڑک کیک و اوفتیٹ اسٹ مننگ نا احساس ودی مریک دانا اسہ مثیال ئس ننا مونا سوئزرلینڈ نا ءِ ہراڑے چار آن زیات بولیک کاریم ئٹ ہتنگیرہ ولے زیات احوالکاری ہیت و گپ نا سوب اوفتا دیہاڑ، آرٹ و نشانیک اسٹ مسونو اوفتا الس اسہ ایلو آن بھاز خڑک بسونے واہم پین ہم دنو استان اریر ہراڑے اسٹ آن زیات بولی تیٹی ہیت مریک ولے اوفتا الس داخہ تین پہ تین خڑک افس اوفتیٹی احوالکاری گپ بھاز زیات ءِ۔
راج دوستی نا جوڈشت
ڈاکٹر مبارک علی نوشت کریسہ پاہک کہ راج دوستی نا بابت بھاز آ مفکرین و دانشور آتا جتاء ءُ نظریہ ءُ انتئے کہ راج دوستی اسہ شابیت ءُ نظریہ ئسے دا رد ئٹ دانشور آک ہمو گڑا تا پک ءِ کیرہ کہ ہرا کُڑدہ، ٹولی یا بندغ آتے تین پہ تین اسٹ کیک اوفتے اوار کیک و اوفتیٹ نیشنل ازم یا راج دوستی نا جوزہ ءِ ودی کیک۔
مان ٹسکو ہرا بھاز گچینو دانشور اس مسونے دا عمل ءِ جغرافیہ و ہندی توڷ و بش پاہک و جرمن مفکر ہرافتیٹ ہرڑر و فٹشے اوار ءُ، او دادے اسہ بولی، دیہاڑ و دود و ربیدگ نا سوب آن پائک۔ ہندن برک و ممازی دا عمل ءِ خدا نا منشائی پائک و دادے اسہ فطری ءُ گڑاس سرپد مریرہ، و بھاز آ دانشور آک راج دوستی نا لیکہ ءِ اسہ پوسکنو لیکہ اس پوہ مریرہ۔
ولے راج دوستی خاص انگا دیہاڑ آتا سوب آن اسہ لیکہ یا نظریہ اس جوڑ مسونے دنکہ امریکہ نا جنگ آجوئی امریکہ نا غٹ ریاست آتے اوار کرے و برطانیہ تون جنگ نا وخت آ اونا بھاز آ ریاست آک اوڑتون اوار مسر ہندا حالیت 1789 نا وخت ہم خننگا ہرا وخت کہ فرانسیسی انقلاب بسک کہ انقلاب الس ءِ شہنشاہیت آن آجو کرے دا بندغ آک تینا حق آتا رکھ اکن یورپ نا جلہو آتا برخلاف اوار مسر اندا پد ندارہ ٹی کل آن مست 1789 ٹی راج دوستی یا نیشنلزم نا پن کاریم ئٹ ہتنگا اوکان گڈ 1830 نا یورپی انقلاب دا لوز ءِ پدا مونا ایسر داکان مالو دانا مطلب الس نا راج ئتون وفاداری ئس ریاست تون الو ولے داسا دا لیکہ آن گڈ ہڑتوما راج و ریاست تون وفاداری نا درشان مس۔
کوہن راج دوستی نا بابت دلیل تریسہ پاہک کہ ہرا استان تیٹی الس یا الس نا باسک آک طاغتور ئسر دنکہ امریکہ، برطانیہ و فرانس اوڑے نیشنل ازم سیاسی و معاشی طاغٹ تون زور ہلک و ہراڑے الس نزور ئس دنکہ جرمنی، اٹلی و دے ٹکی یورپ نا گڑاس استان آک اوڑے راج دوستی نا درشان دود ربیدگ ئٹ مس۔
دنکہ راج دوستی نا بنیات عقل آن بیدس جوزہ آتیان مریک اندا سوب آن دا جوزہ آتے ودیفنگ کن او ملی تے راجی گمر و عظمت آن زیمی کننگ کن دود و ربیدگ و راجی دود آتے بھاز اہمیت رسینگیک ہرافتیٹ راج آک تینا راج دے تے بھاز خوشی ئٹ ہڈ ایترہ و بروکا وخت اکن تینا ڈٹ ٹہیفرہ و تینا تدوکا وخت نا راہشون تے یات کریسہ کیرہ کہ ہرا تینا راج اکن ندر مسر دانا سوب آن تیوہ راج ئٹ ہم اواری نا احساس ودی مریک و راج دوستی نا لیکہ مخلوق نا است ئٹ ہمو وخت زیات مریک کہ ہرا وخت پین راج اس اوفتیا کوزہ کیک و اوفتا بخت نا فیصلہ آتے کیک۔
راج دوستی نا اہمیت دا سوب آن ہم زیات ءِ انتئے کہ دانا مسہ بنیاتی گڑا ءُ ہرافتیٹ خود مختار مننگ، اواری و پجار دا مسہ گڑا اسہ راج ئسے نا کڑدار ءِ مستی دریسہ کیرہ دا چاگڑد ءِ ذہنی بابت منیفرہ کہ او اسہ آزات ءُ استان و چاگڑد اسیکن جہد کے، اگہ بکار مس گڑا داڑکن ہچو قربانی آ پد چک خلنگ مف۔
دا بابت ہرڑر دلیل تریسہ نوشت کیک کہ بندغی تہذیب زند تیری تیوہ جہان نا توڷ و بش ٹی مفک بلکن راجی توڷ و بش اونا کڑدار ءِ جوڑ کیک چاگڑد تینا جوڑ کروک لائخی تا درشان ءِ تینا لمئی بولی ئٹ کننگ کیک ہندا سوب جرمن ادیب، شاعر و محقق آک جرمن بولی ءِ خرُن کریر مستنا کسہ غاتے جوڑار اوفتے شینک کریسہ کریر جرمن بولی نا اہمیت چاگڑد نا جوڑ کروک روح ءِ بیدار کرے و بندغ آتے اوار کریسہ اوفتیٹ چاہنداری نا احساس ءِ ودی کرے۔
ہرڈر” نا لیکہ نا ردئٹ بولی بندغ ءِ بندغ جوڑ کیک ہرا وخت اسکان او تینا بولی ئٹ ہیت و گپ کپک اونا ہچو حیثیت ئس مفک و ہر بولی ایلو بولی آن جتا مریک انتئے کہ ہر کمیونٹی نا فکر جتاء مریک بولی ٹی بدلی بننگ کیک دانا لوز آک بدل مریسہ کیرہ ولے فکر ہمو رہینگک ہندا سوب آن اسہ بولی اس بھلن یا چنک مفک بولی ءِ ہیل کننگ ئٹ نی اونا روح اسکا سر مننگ کیسہ۔
نیشنل ازم نا بابت اسٹالن نا تعریف باز گچین ءِ و اونا نوشت ءِ باز آ بندغ آک خوانیرہ او دا پارے کہ “اسہ راج اس دیہاڑ نا رد ئٹ ردوکو اسے کوالخواہ (stable) ءُ ٹولی اس مریک ہرانا اسہ اوار مروک بولی، علاقہ، زرگزرانی زند ئس و نفسیاتی ءُ دروشم اس مریک ۔
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔