سفر زند و شاعری
نوشت: نزار قبانی | مَٹ: عتیق آسکوہ بلوچ
نوزدہمیکو بشخ
کنا مابت آک
دا بشخ ئٹ کنا نیت تینا ڈون ژوانی لائخی تے مونا ہتنگ اف، و نہ ای دا بشخ ءِ ٹیلیفون کتاب ڈس نا ڈول اسہ اسہ کتاب اس جوڑ کننگ خواوہ ہراٹی نم کنا مابت آتا پِن تے لکھ وڑ نا لڑ تون خننگ کرورے۔ دنو آمخی اس کننگ نا کنا ہچو نیت اس اف۔ اندن دا ہیت ہم دا بشخ نا مسخت آتیٹ اوار اف کہ دادے اسہ صحافتی مجلس اس جوڑ کننگے ہراٹی ای تینا عشق کروک آتا پِن تا پڑو کیو و دا پاؤ کہ اوفتا سَن آک اخس ئسر و اوفتا خن تا رنگ امر ئسر۔ داسہ تو اوفتیا منٹ ئسے نا برام مسونے، منٹ اولیاد دار ءُ، منٹ ءِ پوسکنو دوست کروک رسینگا و منٹ دائسکان کس ئسے نا کسر اُروک ءُ۔
دا ہیت ءِ نوشت کننگ آن مُست ای بھاز شش پنچ اٹ مسوٹ۔ سوب دا ئس کہ تینا چاگڑد نا فطرت ءِ چاوہ۔ دا چاگڑد، مثیال کن دننگا ہیت آتا پاش کننگ نا معاملہ ئٹ، گوازی نا روح ءِ امنا کپک۔ تینا تمدن و شابیتی نا درشان آن گڈ ہم دا چاگڑد دائسکان پلویڑ ئٹی و بند ءِ؛ فضیحۃ (اسکینڈل) نا گند اونا کاٹم ءِ پیری ایتک و ہوکاک اودے بے سُد کیرہ۔ دائسکان ننا چاگڑد آ بھلو دور اس گدرینگ سلوک ءِ، داڑاسکان کہ داڑے سیمون دُبوواز کوْن زالبول اس ودی مرے، ہرا بیدس ویل ان اسہ پورو کتاب اس ژاں پال سارتر تون تینا خاص و لس تعلقداری تا بابت نوشتہ کے۔ دائسکان بھلو وخت اس گدرینگ کن سلوک ءِ داڑاسکان کہ ژورژ ساند کوْن زالبول اس برے ہراٹی داخہ جیرت ئس کہ او سازندہ شوپاں تون تینا نن و جزیرہ پالما دی مالور ئٹ تینا سفر نا بابت شابیتی تون بیدس تینا مچاچک آتے سریفنگ آن کاغذ آ تالان کریسس۔
دا تیوہ غاک ہموڑے مننگ کیرہ، ولے داڑے ہراتم (مصری شاعر) عباس محمود العقاد و لبنانی کاتبہ مَی (مئی) نا نیامٹ معاشقہ نا یعنی چِھٹی ہڷ و تس نا، تدینی مس گڑا مخلوق اسہ جاہ ہڑتوم آتا پِنی مننگ ءِ خلاسا کُنگ۔ العقاد سختی تیٹ گٹ مس، و مَی مِلی نا ناجوڑ تا ہسپتال آ ہنا سر مس۔
ہراتم ای دیہاڑ آ چمشانک شاغاٹ گڑا فیصلہ کریٹ کہ دا بشخ ئنا بھاز ‘حساس’ مننگ نا سوب آن دادے نوشتہ کپر و داڑان خن تے تر کیو۔ دوارہ مرغنو پام و فکر ئسے آن گڈ کنے آ دا ہیت درشان مس کہ دا بشخ ئنا ساڑی مفننگ آن کنا زند نوشت اٹ اسہ بھلو ہورکی اس سلو۔ کنا کوشست ءِ کہ کنا زند نوشت ئٹ ہمو تیوہ غا تدینیک پورو اوار مریر ہرافتا زیم آک کنا شعری شونتس آ تمانو۔
دنو زالبول بھاز کم ءُ ہرا کان مِلی ءِ پلویڑ کروک مسونو، گڑا ای اوفتا بابت شئر پارینٹ۔ کنا زند اٹ بروک ہر زالبول دُنوس اَلو ہرا کنا تہٹی شئر تہو تے بش کرینے، و نہ ہر زالبولی تعلقداری شئر نوشتہ کننگ نا کنا اُست خواہی نا دَر ءِ ملنگ کرے۔ بھازی کہ زالبولک دنکہ کنا زند ئٹ پیہاسر اندن ہنار ہم۔ اوفک تینا پد آن نہ اسہ لوز اس ہلار نہ کوما۔
کنا تہٹی ساندہ اسہ لس ءُ بندغ اس و اسہ شاعر اس اسٹ ایلو تون زنچک مہ زنچک مسر۔ اخس زالبول، ہرافتے ای دوئی کریسٹ، کنا نرینئی ءِ تو او جارات بشخار ولے کنا شعری ‘حِس’ ءِ آسودہ کننگ کتور۔
زیبائی و جمال شعری آسودئی کن بنماسی شڑط اف۔ زیبائی نا دیویک شاعری نا تیوہ غاتیان بدحالیت آ ذریعت آک ءُ۔ گڑا دا شاعری نا زالبول ہرا مریک، و شعری آسودئی امر دوئی کننگ مریک؟ ای اسہ چینی حکیم اس افٹ کہ نمے دا راز ءِ پاننگ کیو۔ ولے تینا آزموندہ غاتیان ای دا ہیت ءِ چاہسونٹ کہ شاعری نا زالبول ہمودے ہرا کنا مڈول ئٹ باسنی و تل اس ہلے کائے؛ کنا ہڑدے ئی سُرتال و کنا دامون ایمون ساڑی گڑا تا شون و لڑ ئٹ ہڑاند شاغے، و ہرا وخت نا سُرپُر ءِ ایسر کریسہ کنے تینا وخت ئتون تفے۔
داڑے کنے دا منوئی تمک کہ ہمو زالبولک ہرا کنا زند ئنا آدینک ءِ شیشپہ کریر، اوفتا کچ دو تا ہور تیان زیات اف۔ ہراڑاسکان ایلو زالبول تا ہیت ءِ گڑا اوفک بیرہ کنا سِل آ چنکو شورانک ہِلنگ کریر۔ ای خواوہ دا زالبول تا نیامٹ ہرافتیتون ای گواچنی مابت کریٹ، و ہرافتیان کنے وہم اس مسوسس کہ ای مابت کریٹ، اسہ لیک اس کشیو۔ مابت و وہم، شمع و اونا روشنائی نا نیامٹ دا فرخ اسہ بنماسی گڑاس ءِ۔ مابت اسہ اندنو جوزہ ئسے ہرا گندار نا رنگ آتا ڈول تہہ پہ تہہ و اسٹ ایلو تون گنڈوک مریک۔ منہ حالیت آتیٹ عاشق کن دا پاننگ سخت مریک کہ او دا رنگی لیک آتیان ہرا لیک اٹ ساڑی ءِ۔
ہفتدہ سال نا سن ئٹ نن تینے ہمو اولیکو زالبول تون مابت کن تیار خنینہ ہراڑتون نن دو ہلنگ آ مریرہ؛ اسُل اندن دنکہ خن نا پڑدہ روشنائی نا ہمو اولیکو گروشک ءِ پلویڑ کننگ کن تیار مریک ہرا اوڑتون لگے، و دنکہ تیرمہ نا مُد ئٹ مِش تینا زی آ تموک دیر نا اسہ پُڑی ئسے چوشنگ کن تیار مریک۔ دا مابت مفک، داڑاسکان کہ نن دادے تینا اولیکو و ایسری مابت ہی گمان کین۔ بھاز وخت نن دا نشان تننگ کن مابت کینہ کہ نن ہم معشوق مننگ کینہ، و دا خاطر آن ہم کہ نن تینا اہمیت و نرینئی ءِ نشان تننگ کین۔ دا ہم مابت اف بلکن نرگسیت و تینا ذات نا پارہ غا چِکنگ ئسے۔ بھاز وخت ننا مابت کننگ ہورکی و بیزاری آن نرینگ نا اسہ دروشم اس مریک۔ گڑا نن ہمو اولیکو زالبول تون عشق کینہ ہراڑتون ننا مِصعد (لفٹ) یا ریل ئٹ ننا اوڑدئی مریک۔ دا ہم مابت اف، بلکن دا اندن ءِ دنکہ بزّگ ءِ گلی ٹی بٹوا اس رسینگے۔
بھاز وخت نن جاز اٹ ساڑی ہمو مہماندار تون مابت کننگ آ مرینہ ہرا ننا مون آ بشخندہ کننگ آ مریک، یا ہسپتال ئٹ ہمو نرس تون ہرا ننا باہ ٹی تھرمامیٹر ءِ تخک۔ دا مابت اف بلکن ننا خوش خیالی مریک ہرانا بنجاہ تہو نا زور، یا گڑا تُرند آ ہِڷ مننگ کیک۔
نرینہ تا لس وڑئٹ زالبول تیتون دنو بھیم بش کروک ہڷ و تس مریک؛ ولے زالبول ہچ وختس خوش گمانی نا گواچی مفک، اونا اوننگ پاش و خننگ خڑمب مریک۔ زالبول، تینا ششمیکو ‘حِس’ نا ذریعت ئٹ، دا ہیت آ قدرت تخک کہ دننگا نرینہ تیا تموک پَن آتے چنڈے ہرا اوڑتون عشق کننگ نا کوشست کیرہ؛ او چائک اودے تینا گام تے ہرا زمین آ تخوئی ءِ۔
زالبول نا بابت ئٹ دا پاننگ ہم لس ردی تیان اسٹ ءِ کہ نرینہ نا مونا او زوت مابت ئٹ دزگیر مریک، دا ہم کہ جوزہ ئی حالیت آتا مونا اونا مزاحمت بھاز کم مریک۔ دا ہیت ہچبر سہی مننگ کپک۔ مابت نا تُرند آ ساعت آتیٹ ہم زالبول تُرڈو ہلپک و مِلی ءِ دوٹی ہلوک مریک، و نرینہ اولیکو ساعت ربیجنگ حالیت ئٹ کائک و بیست ہزار ٹُکر تیٹ ونڈ مریک۔ زالبول، ہمو وخت ہم ہراتم اونا ہوش پرینگ آ مریک و نرینہ تون ایسری کرک آ سر مریک، دا ہیت آن پورو سمائی مریک کہ او نرینہ ءِ انت تننگے۔
تینا آزموندہ تا سوب آن ای باوری تون پاننگ کیوہ کہ زالبول اسہ گڑا ئسے آن گوڑینگوک مفک؛ اونا عقل و اونا بدن ساندہ بیدار و وداری حالیت اٹ مریرہ، اونا تہٹی کمپیوٹر ڈول گڑاس مریک ہرا گوڑیفوک چسپانی تون شک و گمان تا حساب ءِ خلیک، نرینہ آن بنائی چاہنداری ءِ ہلیسہ برامی نا پُچ آتے بیننگ اسکان، و ہمو چُنا تا پِن تے اسکان ہرافتے او ودی کیک۔
کنے دا اعتراض کننگ نا موْکل ایتبو، مابت نا شاعر نا رِدئٹ تینا پِنی مننگ آن بیدس، ای بھاز کم مابت ئٹ دزگیر مسونٹ۔ سی سال ئٹ پنچ وار۔ مننگ کیک دا کچ نمے عاجزی نا لگے ولے دا گواچن آ تالان و اسُل راست ءِ۔ دانا مطلب اسُل دا اف کہ ہمو زالبول تون ہراڑتون کنا اُست خواہی مرو کہ او کنا مابت جوڑ مرے، کنا خواست آک کچ آن زیات مننگ اسکان سر مسرہ ہرا مننگ کتورہ؛ گواچن دادے کہ دا خواست آک بھاز ذاتی ڈول نا و بھاز چُنکو چُنکو مسرہ۔ تینا مابت آن کنا اولیکو خواست دا مسکہ کہ او کنا ہم رنگ مرے، ارٹمیکو دا کہ او کنا لمہ مرے، و مسٹمیکو دا کنا سن نا ڈول، اونا سن ئنا بشخ اس فنکارانہ مرے۔
کنا اولیکو خواست کہ کنا مابت کنتون ہم رنگ مرے، دانا معنہ دادے کہ ننا نیامٹ اوار زمین اس مرے ہراڑا نن اوار سلینگ کین؛ ننا روح و افکار تا آہنگ اسہ ڈول مرے، دنکہ کرسمس نا ننکان کلیسا تیٹ اسہ وخت آ گھنٹیک خلنگرہ۔ کنا مطلب ءِ کہ چُنکا چُنکا خوشی تیا اسہ جاہ چھاپ کین، ننا ہزار آ اُست خواہیک سنگت مریر، و ہزار آ دوست بروک پوسکنو گڑا پٹ و پول کین۔ مابت اٹ دن مننگ کپک کہ ہُلیک اسہ پارہ غا کار و گاڑی ایلو پارہ غا، دُن تو گاڑی پِنک۔ تینا مابت کن کنے دا دوست بفک کہ ہرا گڑاک کنکن خوشی بشخوک مریر و اوڑکن عذاب مریر، اندن دا کہ اونا دوست آ گڑاک کنکن بیزاری نا گڑا جوڑ مریر۔
ای اسہ اندنو زالبول اسیتون مابت کننگ کپرہ ہرا کنا دوست بروک گڑا و چُنکا چُنکا اُست خواہی تا چھپ پارہ غا ہننگ آ مرے۔ ای اسہ اندنو زالبول اسیتون مابت کننگ کپرہ ہرا ٹَک، سنگریٹ نا ڈبہ، خڑینک و جہان ءِ ننا نیامٹ اِرا بشخ اٹ اویڑدہ کننگ کپ۔ ای اسہ دنو زالبول اسیتون اوار امر مننگ کیوہ ہرا کنتون ہمگرنچ مننگ کپ و ای اوڑتون اوار ہمگرنچ مننگ کپر۔ دننگا زالبول ساندہ تینا ایب کیب، باسنی، تینا مَش تلار، دریا و درخت آتیتون کنے آن جتا مرو۔ اندا سوب ءِ کہ کنا اسہ پیشن ملکی زالبول اسیتون سوبر ءُ عشق اس مننگ کتئو۔ کنے گمان مسکہ کہ پیشن ملکی زالبول تون عشق و اوڑتون برام کننگ اندن ءِ دنکہ ہیروغلیفیہ (hieroglyph) لکھ وڑ ئٹ نوشتوک اسہ کتاب اسیتون برام کننگے، و دا کہ ناولد زالبول نا اَرغ تینا تیوہ غا زند مَٹ کروک نا فرض ءِ ایسری تریسہ گدریفک۔
ای اسہ وڑ ہم دنو زالبول اسیتون مابت کننگ کپرہ ہراٹی کنے پودینہ، دارچینی، نازبو، آپڑس، یاسمین و اضالیا نا زباد گمان مف ہرافتیان کنا وطن نا کشت و کشار آک آباد ءُ۔ دا معنہ اٹ ای بھاز زیات عرب اُٹ۔ گڑا کنکن مننگ کپک کہ اسہ اندنو زالبول ئسے نا رہی آ کاؤ ہرانا بدن شابیتی وڑئٹ کنا وطن نا نشخ، اونا جنگل، پِر، خلیج، مینار، باگل، کش کننگ نا پیالہ، و کوئل نا کوکو تون ہمرنگ مف۔ بیدس شک مابت نا دے ٹِک اگہ دیہاڑ نا سُر پُر تون مف گڑا او ساندہ دیہاڑ آن پیشن مرو، اندا سوب ءِ کہ کنا مابت وختس دمشقی، وختس بیروتی، و وختس بغدادی مس؛ دا سوب کہ ای خواہسوٹہ کہ ای انداڑے مریو، اندارے شئر نوشتہ کیو، عشق کیو و انداڑے کئیو۔
کنا ارٹمیکو خواست تینا مابت آن دا ئس کہ او کنا لمہ مرے۔ ای اسُل دا خوائپرہ کہ نم دا گمان کبو کہ ای عُقدۃ اودیب (اوڈیپس کمپلکس) نا گواچی اُٹ، و دا عشق ئنا رجحان کنے جبلی وڑئٹ لمہ نا پارہ غا دننگے۔ دنو ہچس اف۔ ای بیرہ دا پاننگ خواوہ کہ ای تینا رویہ، خڑچ و نوشت کننگ نا عمل ئٹ ساندہ چنائی حالیت اٹ مریوہ۔ چنکی کنا شخصیت و کنا ادب نا کلیت ءِ۔ چنائی آن پیشن کنے سرپد مننگ نا ہر کوشست اسہ بے سُہب ءُ کوشست اس مرو۔ ای چنا نا جوزہ، دِرکنگ، تُرندی و معصومی تون مابت کیوہ، و کنا خواست آک اسُل چنائی خواست ءُ۔ ای تو بیرہ خیال داری، رکھ و پام نا خواستگار اٹ۔ گڑا تا بھلنی کنا رہی آ اہم اف۔ بیدس شک ہمو زالبول کنے تینائی کرو ہرا تینا بیگ آن ٹشوپیپر کشو، دا نیامت کہ ای گاڑی چلیفنگ اٹ، کنا پیشانی ءِ ساف کیک۔ بیدس شک ہمو زالبول کنا رغ رغ ءِ فتح کرو ہرا کنا سگار نا ہِس تے ارفے و ای سگار کشنگ اٹ ڈُب ہلوک اٹ، و ہمو زالبول ہم کنے سلیمان بادشاہ نا خزانہ غاتے بشخو ہرا تینا دو ءِ کنا کوپہ غا تخو و گڑاس نوشتہ کننگ ئٹی اٹ۔ دا چنکا چنکا کاریمک کنے اسہ چُک ئسے آنبار سنٹ خلیرہ، و اوفتے مداسات البیانو (پیانو نا دک) آتون ہلیوہ ہرا سازندہ نا لائخی آ تخوک مریرہ۔
بھاز دیخہ، اسُل دیخہ زالبول ءُ ہرا دا ہیت آن واخب ءُ کہ نرینہ نا ملی نا سُر آتے امر چیڑیفنگک۔ ہمو زالبول ہرا چنکو پیہن ءُ کچک اس کنا گاڑی اٹ ٹنگاسس، اسٹ ہمو ہرا، تینا شار نا بالی پٹ آن رخصت مننگ آن مُست، کنے مصحف ءِ تسوسس، و ہمو مسٹمیکو زالبول ہرا کنے ٹیکی اٹ خرّن رنگ ئنا ٹیلیفون سیٹ اس تسوسس کہ مابت نا توار ہم خرن مرے، دنکہ او پاریسس کہ: نا چاہندار آن چاہندار سازندہ۔۔۔ و عظیم آ عاشق جوڑ مہ۔
کنا مسٹمیکو خواست تینا مابت آن دادے کہ او کنا فن ءِ تینا فن ئنا بشخ و کنا بڑز کڑد ءِ تینا بڑز کڑد نا بشخ اس تکے۔ دنو اسہ زالبول اس کنکن جارات بشخوک اس مننگ کپک ہرا کنا شاعری نا کرک نوشت آ مرے، و کنا نوشت کروک وَرخ ءِ تینا رقیب سرپد مننگ آ مرے۔ ای تینا رہی آ اسہ اندنو زالبول اس خننگ کپرہ ہرا کنا و کنا حروفِ ابجد نا نیامٹ مُری ودی کے و تینے زندہ تخنگ کن کنا شاعری ءِ گُٹو کے۔ دننگا زالبولک کنا مونا دمدستی تون ساہ ایترہ، دا سوب کہ کنا شاعری و ای اسہ گڑا اُن: اسہ ہم زالبول اس کنا مابت ہمو وخت مننگ کیک ہراتم ننا امنائی و نئے اوار اوار مریر۔
کنے دا ہیت تیوہ غاتیان زیات دوست ءِ کہ کنا مابت کنا شعری پِڑ و ڈول تے جُوانی اٹ سرپد مرے؛ او ہمو وخت کنا رہی آ مرے ہراتم کنے اونا خڑکی پَکار مرے، و ہمو وخت مُری تیٹ مرے ہراتم او مارے کہ اونا مُر مننگ جُوان ءِ۔ اسہ ہیت اٹ اگاں پاننگ مرے گڑا او کنکن اندنو ایب کیب اس ودی کے ہراٹی مریسہ ای کاریم کننگ کیو، و ہڑتوما مابت، فن تون کنا مابت و اوڑتونا کنا مابت، نا نیامٹ برخلافی اس ماریپر۔
اندا ہمو شڑط آک ءُ ہرا کنکن مابت کننگ ءِ ممکن کیرہ۔ ایہن تو دا چنائی شڑط ءُ، واہم منہ زالبول مریرہ ہرا چنا تا خواست آتیا پورو بننگ کیر و اوفتیا صبر ہم کننگ کیر۔
کنا ہروخت تعلقداریک اندافتیان اسہ شڑط ئسے نا مفننگ نا سوب آن پنار؛ ہرا زالبول کنتون ہم رنگ مریک او کنا لمہ مننگ ءِ امنا کتئو، ہرا کنا لمہ مننگ ءِ امنا کرے او کنا و کنا شاعری تون اسہ کوٹی ٹی مننگ آن نمن مس۔ گڑا اسٹ آن ایلو زالبول آ ہنپ کریسہ کریٹ، اسہ اندنو جندندر ئسے نا پٹ پول اٹ ہرا کنا و کنا شاعری نا سینہ غا کاٹم تخیسہ ساہ تننگ کے، دنکہ پینڈورا’ طائرِ ولندیزی والا کسہ ئٹ کریسس۔ انداکان ڈون ژوانی نا دوبہ کنتون لچا۔
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔