اولیکوبشخ
میرین بلوچ
دنیاناتہٹی اخس کہ قوم ساڑی ودافک اسہ بھلو شعوری ، فکری ، نظریاتی ، سماجی ، نفسیاتی ، سیاسی ، معاشی ،ثقافتی ، تاریخی ردوم(ارتقاء)سے آن تدینگسہ اینو نا دا جاگہ تے آسرمسنو ۔ گڑاس قوم شعوری ، سماجی ، ثقافتی وعلمی حوالہ ٹی باز زیات مون مستی ہنسہ دیمروی وشونداری دوئی کرینو گڑاس قوم داسکان دا شونداری سفراٹی و گڑاس داسکان گوگلہ ٹی وگڑاس تہ اسُل بش ہم متنو۔ ہنداڈول دا شونداری ودیمروی کن گڑاس اصطلاح کاریم ٹی ہتنگک دُنکہ ترقی یافتہ وترقی پذیر نا اصطلاح ملک یا قوم تے کن کارمرزمریک ۔
امریکہ ، یورپ ، جاپان ، چین ، روس ، عرب امارات وگڑاس پین ملک ترقی یافتہ تالڑاٹ بریرہ و دافتے آن دانگ گڑاس مُلک ترقی پذیراٹ بریرہ یعنی اوفک ترقی نا پارہ غاہننگو گڑاس تہ داسکان ترقی پذیرنا نمبرتے آن ہم شیفو۔ لازمو ہیت اسے مُلک اسے نا شونداری و بے شونی ہمو ملک اٹ ساڑی مخلوق نا حوالہ غاپاننگک ولدا ترقی یعنی دیمروی کن ہم اِرا اصطلاح مونا بریرہ اسٹ شعوری یاذہنی شونداری ارٹمی مادی شونداری ۔
داپڑا اگہ ننا تینا راج تینا ڈھیہ وڈغارآنگاہ ئس شاغنہ تو نن نہہ ترقی یافتہ ٹی برینہ نن ترقی پذیرآتون داناسبب دادے کہ ننا دا ڈھیہ ہراتم آجوو خودمختیارمسنے اوتما ہم داڑے ننا مخلوق آہرا خواجہ غاک بادشاہت کرینو اوفتا سوچ وخیال بیرہ داحداسکان مسونے کہ نن بادشاہ اُن تینا بادشاہت ءِ امرشابیتی تروئی ءِ ہمر رکھوئی ءِ تہ پین مخلوق نا معاشی، معاشرتی ، سیاسی، شعوری شونداری نا ہچو گڑتی ئس دابندغاتے متنے ۔
خان احمدیارخان اولیکو خان مسونے کہ اوزرس جوان خوانندہ و خان ئس مسونے یعنی اوٹی ساڑی وخت نا فکری یا شعوری سوچ آن باز اخہ زرس ادراک مسونے تہ ولے اودے ہم تینا لس مخلوق اٹ شعوراسے شینک کننگ نا سوچ وخیال متنے داناسبب دامسونے کہ اوڑان مُہٹ داڑے فرہنگیک قوضہ گیرمسنو 13نومبر1839ء اٹ فرہنگیک ہراتم قلات آجلہو کریر اوہمو اُرش ٹی خان محراب خان تینا سنگتاتون اوار شہید کننگااوکان گڈ تہ اگست1947ء اسکان داڑے فرہنگیک قوضہ گیر مسُر۔
فرہنگیک داڑے تینا غڑض ،مفادومسخت ءِ مون آ تخسہ علمی وفکری پڑا ادارہ ملار دُنکہ چندی اسکول تہ جوڑنگ داڑتون اوار اوار ہسپتال تہ مَلنگ ‘چاپ خانہ /پریس نا ہتنگ ایلو کاریمءِ اوفک داکریرکہ داڑے مواصلات نا نظام ئس ٹہفیرو داڑن بید سڑک اتے جوڑکریر وریل نا لین تے بھلو حد اسکان تالان کریر۔
دافتا بھلا فاہدہ اوفتا جنداکن سیاسی ومعاشی پڑا اس ہندن اوفک ہندافتا وسیلہ ٹی تینا قوضہ گیری ءِ پین سوگئوی تسور البتہ ارٹمی پارہ غا داقوضہ گیری ٹی ننا مخلوق ءِ روزگار نا پن اٹ زیات آن زیات تینا نت تہ شیف ہٹ اتسہ نوکروتابعدارکریر کس ءِ ریلوئے منشی خلکُر کس ءِ قلی و بیلدار کریر۔کس دافتابہشتی مس ۔
انگریزآک ذہنی وشعوری وڑاٹ ننا جاگہ نا مخلوق آن مونی اسُر وداسا ہم مونی اریر اوفک ہراڑے ہنانو تینا قوضہ گیری نا سوگئوی کن اسیکہ ہمو راج ومخلوق نا نفسیاتی نزوری تے پٹانو دُنکہ داڑے قوضہ گیری مُہٹ انگریزآک تینا جاسوس ہنری پوٹنگراس تے سوداگرتہ لویس اٹ راہی کریر ہنری پوٹنگراس داڑے انت انت کاریم کریر داڑکن اسہ کتاب اس اونا جند نا نوشتوک ءِ “سفرنامہ سندھ اور بلوچستان ” داٹی اُردووانگلش ٹی دوبریک خوانبوتہ :
فرہنگیک داڑے ننا زبان وادب بلوچی وبراہوئی آ ہم جوان کاریم کریر اوفتا کروک آ پٹ وپول آک داسکان سوبروعلمی حوالہ وارٹمی داکہ داڑے انگریزاک تینا مذہب عیسائیت نا تبلیغ کن ہم باز کاریم کریردُنکہ بائبل نا براہوئی وبلوچی ٹی ترجمہ ءِ کتابی شکل اٹ موناہتنگ۔ داغٹ اوفتا چالاخی وذہنی ترقی نا نشانی کو ۔ اوفک ہرا چاگڑدآن بسوسُر اوچاگڑدہراحوالہ ٹی ننا راج وڈھیہ اٹ ساڑی چاگڑدآن شوندارومون مستی اس ۔
سوج دا ودی مریک کہ نن انتئے شعوری حوالہ ٹی شون ہلنگ کتوسن یا داسا ہرا پڑا سلوک اُن داناسبب آک انتو دارداٹ نوشتانک نا بروک آ تاک اٹ بحث ءِ مون مستی درون(برجاءِ)