جنگی قیذی
نوشت: ڈاکٹر مبارک علی
مٹ: برناز بلوچ
دیہاڑ ئٹ جنگ آک مریسہ بسنو، جنگ ئنا سوب ٹی سرسہب مروکا راج آک تینا شکست کنوک دشمن آتتون اِرا وڑ ئنا سلوک کریرہ۔ یا تو تیوہ سلہہ بند قید مروک فوجی تے کھسفیرہ یا اوفتے غلام جوڑ کریسہ منڈی تیٹ بہا کریرہ۔
مصر نا فرعون آتا دا دود ئس کہ شکست کنوکا فوجی تے کھسفسا اوفتا اسہ دو ءِ گڈارہ، تاکہ اوفتے حساب کریسہ مرگ ئنا گواچی کروک فوجی تا کچ ءِ حساب کننگ کیر۔ ایتھنز و رومن ایمپائر ٹی دشمن فوجی تے کھسفنگ آن بیدس اوفتے غلام جوڑ کریسہ ہتنگاکہ۔ اوفتیان اُرا نا کاریم ہلنگاکہ۔
منگول آتا کنڈ آ ہندنکہ غلامی نا رواج الوکہ، ہندا خاتران اوفک شار تا زی آ کوزہ کننگان پد آبادی ءِ کھسفیرہ و شار آتے لٹیسہ خاخر تسرہ۔
دا روایت پوسکنا وخت اسکان سر مس ہراتم زار پیٹر سویڈن نا فوج ءِ شکست تس گڑا اونا فوجی تے قیدی جوڑ کریسہ سینٹ پیٹرز برگ نا تفنگ ٹی اوفتیان مزوری کرفے۔
ولے وخت ئتون اوار جنگی قیدی تا لڑ مٹ مس و دا ہیت ءِ مارنگا کہ قیدی تتون بندغی ءُ سلوک کننگ مرے۔ دا لڑ ئٹ (1939-1945) وخت جنیوا کنونشن ٹی اخلاقی راہبند اس پاس کننگا، ہراٹی جنگی تتون رویہ نا باروٹ یورپی راج آک دستخط کریر۔
دا اخلاقی راہبند نا زی آ اخہ در عمل مس و اخہ در برخلافی مس، اونا مثیل آک پوسکنا وخت ئٹ ساڑی ءُ ۔ ولے جنیوا کنونشن نا سوب آن اسہ گچین ءُ بدلی اس بس و جنگی قیدی تے اوفتا حق آتا ضمانت تننگا۔
ارٹمیکو جہانی جنگ ئنا وخت آ سیوتی و محوری تاغت آک جنگی قیدی تیکن کیمپ جوڑ کریر ہراڑے اوفتے تخنگاکہ۔ ریڈ کراس و ایلو جہانی ادارہ غاک دا کیمپ آتیا نظر تخارہ تاکہ قیدی تے جنیوا کنونشن نا رد ئٹ آسراتی رسینگہ۔
ارٹمیکو جہانی جنگ ئنا وخت ہراتم انگریز فوجی تے قیدی جوڑ کننگا گڑا اوفتے جرمنی و اٹلی نا کیمپ آتے ٹی تخنگا۔ دا قیدی تا ہڑدے نا زند امر ئس اوفک تینا وخت ءِ امر گدریفیرہ، کیمپ آتے ٹی رہینگسا اوفتا ذہنی حالیت انت ئس، دا باروٹ Oliver Wilkinson نا کتاب “Brirish Prisoner of war” ٹی شابیتی ئٹ نوشتہ کننگانے۔
انگریز فوجی تے ہرا جنگی پڑ تیان دزگیر کننگا اوفتے ٹی فرانس، ناروے، بیلجم و قطبی افریقہ اوار ئسر۔ جنگی قیدی تیکن جرمنی و اٹلی ٹی کیمپ جوڑ کننگاسس۔ ہرافتا داپار ایپار پتی ءُ تار خلنگاسس و اسہ واچ ٹاور اس جوڑ کننگاسس تاکہ قیدی تے نرّنگ آن توننگ مرے۔
قیدی تے اِرا بشخ کننگاکہ۔ اسہ ہند آفیسرز آتا مسکہ و ایلو لس فوجی تا۔ آفیسر آتے کن کیہی آسراتیک دوئی ئسر ولے لس فوجی تیان خواری کشی کرفنگ مسکہ۔ اوفتا رہینگ کن بیرک آک ئسر و کُننگ کن بھاز مچٹ گڑا تننگاکہ۔ کیمپ ئنا گارڈ آک اوفتون بھاز ترندی کریرہ۔
جنگی قیدی تے دا ہیت ئنا افسوز ئس کہ اوفک تینا ایلو سنگت آتا وڑ جنگ ئٹی اوار مننگ کتور و قید مریسہ بےوس ءُ زند اس گدریفنگ آ بےوس مسر۔ انتئے کہ اوفتا کنڈ آ جنگ ئنا باروٹ ہچو حوال اس بتوکہ۔ ہندا خاتران اوفک اومیت و نااومیتی نا حالیت ئٹی رہینگارہ کہ اوفتے قید آن آجوئی رسینگو یا آخہ ؟
او تینا خاہوت آتیان ہم بھاز مر ئسر و اُرا والا تا یات ہم اوفتے ڈکھیا کریکہ۔ کیمپ ئٹ رہینگسا اوفک تین پہ تین تون ہم جنگ ئنا باروٹ ہچو ہیت کننگ کتورہ۔
پیشن نا جہان تون اوفتا رابطہ چٹی تا کمک ئٹ مسکہ، ولے اوفتا زی آ پابندی ئس کہ تینا چٹی تیٹی نئے کیمپ آتا یاتی کرور و نئے جنگی حالیت نا۔ تُو ئنا اخس چٹی مرو دا گچین کروک ئس۔
اسہ چٹی ٹی اوفک شانزدہ لکیر آن گیشتر نوشتہ کننگ کتورہ۔ اگہ پوسٹ کارڈ نوشتہ کریرے گڑا اوفتے کن شش لکیر مروئی ئس۔ اوفتا دا چِٹیک و پوسٹ کارڈ آک سینسر مسرہ۔ ہندا خاتران قیدیک خیال ئٹ تینا اُرا والا تے تینا جوڑ و سلامتی نا حوال تسرہ۔
اُراغان ہرا چٹیک اوفتے کن بسرہ او ہم سینسر مسرہ۔ اوفتے ٹی چندی ہندنو قیدی ئسر ہرافک ہڑدے نا حالیت آتا زی آ ڈائری نوشتہ کریرہ۔ ولے داڑے ہم او دا ہیت ئنا خیال ءِ تخارہ کہ ڈائری ٹی دن ءُ ہچو ہیت اس مف ہرانا سوب آن اوفتا برخلاف کاروائی کننگ مرے۔ قیدی تیٹی کچ نرینہ غاتا مسکہ۔
پابندی تا سوب آن اوفک اسٹ ایلوڑتون تینا خیال آتا درشانی ءِ کننگ کتورہ۔ قید ئنا زند آن تنک مریسہ گڑاس قیدی نرّنگ نا کوشست ہم کریر۔ ‘گریٹ اسکیپ’ پنی ءُ فلم اس جوڑ کننگا، ہراٹی قیدی تا نرّنگ نا کسہ ءِ نشان تننگا۔
دا قیدی تا المیہ دا مس کہ جنگ نا ایسری آ ہراتم دافک آجو مریسہ دوارہ اُرا تیا بسر و تینا زند ءِ گدریفنگ نا کوشست کریر گڑا کیمپ نا پتی آ تار تیٹی گدریفوکا زند نا سوب آن ذہنی حوالہ ئٹ اوفک سختی تتون مون تسرہ۔
اُرا والا تیان مری و ہڑدے نا حالیت آتے ٹی قیدی تا زند، او بھازی قیدی تے ذہنی مریض جوڑ کریسس۔ ہرافتا علاج ءِ ماہر نفسیات آک کریر تاکہ اوفک دوارہ نارمل ءُ زند اس گدریفنگ کیر۔
آجو مننگ آن پد گڑاس قیدیک تینا یاداشت آتے نوشتہ کریر۔ ولے گیشتر قیدیک ذہنی حوالہ ئٹ ہنداخس زیمی مسوسر کہ اوفک تینا قید ئنا باروٹ ہچ گڑاس پاننگ خوائتورہ۔ انتئے کہ اسہ قیدی سینا بستار ئٹ اوفک ہرا دڑد و تکلیف آتے سگاسر ہندنکہ اسہ کیمپ آن ایلو کیمپ اسکان میڷ تا ٹرک آتے ٹی سفر کننگ، کیہی میل پند کننگ، گارڈز آتا سختی تے سگنگ، زند نا بنیاتی آسراتی تیان پدماندہ رہینگ، دا مصیبت آک اوفتا شخصیت، شرف ءِ چٹفیسر و اوفک خوائتورہ کہ قید ئنا ہندا یات آتے ٹی کس ئسے شریک کیر۔ اوفک دا یات آتے بیرہ تینا ذہن آتے اسکان تخار و چپی گچین کریر۔
انگریز قیدی تا وڑ ارٹمیکو جہانی جنگ ئٹ جرمن و اطالوی قیدی ہم ئس و ہمو ہندوستانیک ہم ہرافک انگریزی فوج ئٹی جنگ کننگ ئسر۔ بستار ئٹ قیدی نا اوفتے بندغی آن بٹیسہ، بےوس کننگاسس۔ خاص وڑ ئٹ جاپان تینا جنگی قیدی تتون وے بندغی ءُ سلوک کرے۔
داڑان بیدس کہ جنیوا کنونشن اینو ہم ساڑی ارے ولے جنگی قیدی تتون امریکہ عراق نا جنگ نا وخت آ اخلاقی راہبند آتیان بےچکار مریسہ قیدی تتون گندہ ءُ سلوک کرے۔ ہندا سلوک ءِ او ویتنام ئٹ کرے ہراڑے قیدی تے تکلیف ہم تننگا و اوفتے مرگ ئنا گواچی ہم کننگا و داسا گوانتاموبے ٹی بیدس مقدمہ نا کاروائی آن قیدی تے یکہ تخنگک۔
ہندا خاتران سوج ودی مریک کہ مگہ جنگ آک ہم بریبر کننگ مریرہ و مگہ غلام جوڑ کروک راج آتا جنگی قیدیک زند آن پدماندہ مریسہ بیدس برانز ئسے آن جہان آن ہنور ؟
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان پوسٹ میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مَننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔